شب قدر چه شبی است و چه جایگاهی دارد؟

به گزارش خبرنگار مهر، گروه دین و اندیشه خبرگزاری مهر برخی از پرتعدادترین سؤالاتی که توسط مردم از مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی پرسیده می شود را برای آگاهی مخاطبان ارائه می کند.

پرسش: شب قدر چه شبی است و چه جایگاهی دارد؟

پاسخ: شب قدر، شب رحمت خاص خداوند است. ويژگي‌هایي كه شب قدر دارد، شب‌هاي ديگر ندارد، مانند نزول فرشتگان رحمت و "روح" (كه فرشته بزرگ و با عظمت الهي است). همچنين برتري آن بر هزار ماه. به واسطه اين ويژگي‌‌ها، اعمال انسان در اين شب از عظمت خاصي برخوردار مي‌ شود.

عبادات در قالب‌هاي گوناگون، واسطه هاي فيض الهي اند. بشر توسط عبادت مستحق پاداش مي‌گردد و به خاطر گناه سزاوار عذاب مي ‌شود.

خداوند داراي صفات كمال است و براساس صفات كمال، فيض او بر تمام موجودات هستي و از جمله انسان نازل مي‌ شود. يكي از صفات خداوند، رحمت است. چون هر يك از صفات الهي از طريق اسباب و واسطه سرازير مي ‌شود، صفت رحمت او نيز از راه‌هاي خاص بر انسان و موجودات نازل مي‌ شود. شب قدر يكي از مجاري فيض رحمت الهي است. در اين شب خداوند رحمت خود را بر بندگان جاري نموده است، همان گونه كه در بسياري اوقات ديگر مانند ماه مبارك رمضان، اعياد و روزهاي خاصي كه به عنوان "ايام الله" ذكر مي‌ شوند، رحمت بي شمار نازل مي‌ شود و يا توبه و وجود پيامبران و امامان معصوم، مجاري فيض و رحمت الهي شناخته مي ‌شوند.

خدا بنا به حكمت و مصلحت و از همه مهم‌تر لطف خود، هر ساله چنين شبي را در مسير انسان‌ها قرار داد تا به خود آيند و فرصت توبه كردن و جبران گناهان را داشته باشد. از طرف ديگر چون رحمت الهي بي پايان است، كسي كه متصل به آن شود، از فوايد و بركات آن برخوردار مي‌ شود. يكي از فوايد آن محو تمام گناهان است، چرا كه رحمت نامتناهي و بي پايان مي‌تواند گناهان انسان را كه مطمئناً به اندازه رحمت خداوند نيست، از بين ببرد، اما شب  چه شبی است؟ شب قدر در ماه رمضان واقع شده است. طبق روایات یکی از شبهای نوزدهم، بیست و یکم یا بیست و سوم می باشد. در روایت وارد شده که تقدير در نوزدهم و ابرام (محكم كردن) در بيست و يكم و امضا در شب بيست و سوم است. (۱)

 طبق روايات و گفتار بزرگان شب بيست و سوم ماه رمضان به واقع نزديك تر است. و اگر معينش نكرده‌اند، به منظور تعظيم امر آن بوده است. در عين حال مشخص نبودن اين شب به طور كامل مي‌تواند رحمت و لطف ديگري از خداوند باشد كه انسان بتواند در سه شب با خداوند ارتباط برقرار كرده و راز و نياز كند و از درياي رحمت الهي هر چه بيشتر بهره‌مند باشد يا اگر در يك شب نتوانست رابطه حقيقي را برقرار كند، مأيوس نباشد و در شب‌هاي بعد جبران نمايد، و يا اين كه در شب‌هاي اوّل، مقدمات ارتباط واقعي و حقيقي را با خداوند برقرار كرده و در شب آخر متصل به درياي با عظمت و بيكران و فيض الهي شود. در هر حال از هر طرف كه نگاه كنيم، جز رحمت و لطف خداوند نيست.

بسياري معتقدند مخفي بودن شب قدر ميان شب‌هاي سال يا در ميان شب‌هاي ماه مبارك رمضان ‌براي اين است كه مردم به همه اين شب‌ها اهميت دهند، همان‌گونه كه خداوند رضاي خود را در ميان انواع‌ طاعات پنهان كرده، تا مردم به همه طاعات روي آورند و غضبش را ميان معاصي پنهان كرده، تا از همه ‌بپرهيزند. دوستانش را ميان مردم مخفي كرده، تا همه را احترام كنند.

اجابت را ميان دعاها پنهان كرده، تا به‌ همه دعاها روي آورند. اسم اعظم را ميان اسم‌هايش مخفي ساخته تا همه را بزرگ دارند و وقت مرگ را مخفي‌ساخته، تا در همه حال آماده باشند. (۲)

نكته ديگر اينكه: چون براي هر رقيقه، حقيقتي است و هر صورت مُلكي و زميني صورت ملكوتي و غيبي دارد، عرفا معتقد هستند، ليلة القدر نيز حقيقت واحد است، ولي داراي مراتبي است، زيرا از منازل سير حبي وجود، در قوس نزول و فرايند آفرينش به ليل و ليالي تعبير مي‌شود. در قوس صعود كه رو به تكامل  و صعود است، به يوم و ايّام ياد مي‌شود، (۳) ولي جلوه زميني و زماني آن در دهه آخر ماه رمضان به خصوص شب هاي ۱۹، ۲۱، ۲۳  است  كه دقيقا  مشخص نشده در چه شبي است.  

 مرحوم شيخ عباس قمي در اين باب تصريح نموده كه  اگر شب قدر به طور دقيق از سوي ائمه معين نشده، براي اين است كه مومنان حداكثر استفاده را از  چند شب ماه مبارك رمضان ببرند. در سه شب احيا و شب زنده داري داشته باشند. (۴) بنابر اين مسلمانان فراموش نكرده اند، اما در آموزه هاي ديني دلايل و اسرار و حكمتهاي نهفته اين شب مشخصا بيان نشده است.

برخي از برزگان اهل تفسير  در اين باره گفته اند: هر سه شب در قدر بودن مدخليت دارد، زيرا در شب نوزده تقدير امور مي شود. بيست و يكم حكم مي شود. بيست و سوم مبرم و حتمي مي شود.

برخي ديگر برآنند كه گرچه طبق روايات متعدد، شب بيست و سوم  شب قدر است، اما اينكه در بعض اخبار بين سه يا دو شب بيان فرموده يا هر سه شب را مدخليت داده، براى اين است كه عبادت شب قدر افضل از عبادت هزار ماه است كه هشتاد و سه سال و چهار ماه است. در عبادت اول بايد تخليه كرد. سپس تحليه. در شب نوزده و بيست و يك شب تخليه است كه بايد از گناهان و معاصى و صفات خبيث و عقايد فاسد توبه كرد. قلب را پاك و پاكيزه نمود. خود را آماده كرد. اگر گناهان جبران دارد، جبران كند كه در شب بيست و سوم عبادات به درجه اعلى قبول برسد. (۵)

 نزول فرشتگان در شب قدر به محضر امام عصر حقيقتي غير قابل ترديد است. اين مسله خاستگاه وحياني دارد. عرفي نيست. در قرآن كريم در اين باب به روشني سخن گفته شده: تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ؛ در شب قدر ملائكه و روح به فرمان پروردگارشان با هر چيزى نازل مى‌ شوند. (۶)

پي‌نوشت‌ها:

۱. علامه طباطبايي، تفسير الميزان، نشر جامعه مدرسين، قم بي تا، ج ۲۰، ص ۷۶۹.

۲.  ناصر مكارم تفسير نمونه، نشر دار الكتب الاسلاميه تهران، بي تا، ج ۲۷، ص ۱۹۰.

۳. صادقي، سيماي اهل بيت در عرفان امام خميني، نشر موسسه اثار امام خميني، ۱۳۸۵ ش، ص ۳۶۴.

۴. شيخ عباس قمي، مفاتيح الجنان، فرهنگ اسلامي، تهران، ۱۳۷۰ ش، ص۴۱۱.

۵. سيد عبدالحسين طيب، أطيب البيان في تفسير القرآن، نشر بنياد فرهنگ اسلامي، بي تا، ج‌۱۴، ص ۱۷۶.

۶. قدر(۹۷) آيه ۴.